Yolun Öteki Yüzü (2 Cilt) - Kolektif - Ketebe Yayınları

Evliya Çelebi Çalışmaları Merkezi ile Ketebe Yayınları’nın uzun süreli ortak proje çalışmalarının ilk ürünü olarak ortaya çıkan bu kitap, seyahat tarihi ve kültürüne dair farklı dönemleri, coğrafyaları ve temaları disiplinlerarası bir yaklaşımla ele alıyor. Kitabı oluşturan bölümler kadın seyyahların gözlemlerinden modernleşme süreçlerine, kolera salgınları sırasında yazılan notlardan diplomatik seyahatlerin siyasi arka planlarına, tasavvufi yolculuklardan Antik ve Ortaçağ seyyahlarının etnografik tasvirlerine kadar uzanan geniş bir yelpazeyi kapsıyor.

Birinci cilt, 19. yüzyıl hac yolculuklarının kozmopolit liman şehirleriyle kurduğu temaslardan doğan kültürel gerilimleri incelerken, modernleşme sürecinde hacı ve seyyah kimliklerinin nasıl iç içe geçtiğini gözler önüne seriyor. Türk ve İranlı aydınların Avrupa seyahatleri, bu karşılaşmaların modern dünyada doğurduğu yeni seyahat anlayışını tartışmaya açıyor.

Osmanlı-İran sınırında yapılan saha araştırmaları ve diplomatik belgeler, seyahatin bir idare ve siyaset aracı hâline gelişini gösterirken; İkinci Dünya Savaşı öncesinde Türk basın heyetinin Fransa gezisi, modern çağda seyahatin bir propaganda unsuru olarak nasıl kullanıldığını çarpıcı örneklerle ortaya koyuyor.

Edebî boyutu ise ayrı bir zenginlik sunuyor: Nâbî’nin Tuhfetü’l-Harameyn’deki Kâbe tasvirlerinden denizaşırı yolculukların fantastik anlatılarına, klasik Osmanlı metinlerinde kurgu ile gerçeklik arasındaki sınırlar inceleniyor. Acâib ve garâib hikâyeler, rüya sahneleri ve manzum pasajlarla seyahat yazılarının nasıl edebî bir yapıya büründüğü gösteriliyor.

Tasavvufi menâkıbnâmelerde şeyhlerin irşat yolculukları, ilmî seyahatlerde ulemanın dolaşım ağları, mecmualardaki kişisel seyahat notları... Hepsi, bireysel hafızanın ve ruhani tecrübenin Osmanlı kültüründe nasıl bir yer tuttuğunu ortaya çıkarıyor.

Farklı coğrafyalar arasında kurulan bağlantılar, Anadolu’dan Mekke’ye uzanan güzergâhların haritaları, Fas’tan Avrupa’ya ve İran’a kadar geniş bir yelpazede kaleme alınmış gözlemlerle birleşerek, bu cildi seyahat deneyiminin tarihsel ve kültürel çeşitliliğini keşfetmek isteyenler için vazgeçilmez kılıyor.

İkinci cilt Antikçağ’dan modern çağa uzanan geniş bir zaman diliminde seyahatin kültürel, siyasi ve entelektüel boyutlarını çok katmanlı bir perspektifle inceliyor. Diplomatik yazışmalardan bireysel keşiflere, ilmî seyahatlerden misyonerlik faaliyetlerine, edebî ve felsefi anlatılardan oryantalist tasavvurlara kadar uzanan çalışmalar; Avrupa, Asya ve Afrika ekseninde kültürel etkileşimlerin ve bilgi transferinin izini sürüyor.

Mimarlık tarihi, bilim tarihi, dinî temaslar ve anlatı kuramı gibi farklı disiplinleri buluşturan yazılar, seyyahların gözlemleri üzerinden dönemin siyasi yapılarından toplumsal normlara, kültürel değerlerden bilimsel gelişmelere kadar pek çok boyutu tartışmaya açıyor. Seyahatnamelerin yalnızca bireysel deneyimlerin değil, aynı zamanda diplomatik ilişkilerin ve entelektüel aktarımın bir parçası olduğunu gösteren örnekler, Habsburg-Osmanlı ilişkileri çerçevesinde yürütülen projelerden Haçlı kroniklerine kadar uzan