XIX. Yüzyılın Ortalarında Oltu’da Nüfus ve Yerleşme - Ömer Kucak - Aktif Yayınevi

Osmanlı Devleti kuruluş yıllarından itibaren belli aralıklarla nüfus ve arazi tahrirleri yaparak vergi mükellefi olan erkek nüfusu belirlemeye çalışmıştır. Yapılan bu sayımlar nüfusun tamamını kapsamadığı için nüfus çalışmalarında toplam nüfusu değerlendirme noktasında araştırmacıların yorum yapmasını zorlaştırmaktadır.

Osmanlı Devleti XIX. yüzyıla gelindiğinde başta askerî ve malî olmak üzere hemen hemen her alanda yenileşmeye ihtiyaç duymaktaydı. 1826 yılında Yeniçeri Ocağının kaldırılmasıyla birlikte askerî yapıyı yeniden düzenlemek adına ülke genelindeki nüfusun birtakım özelliklerini bilme ihtiyacı hissedildiğinden nüfus sayımı yapılması planlanmıştır. Bu çerçevede planlanan çalışmalar 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşından dolayı gecikmeli de olsa 1831 yılı itibariyle hayata geçirilmiştir. Her ne kadar sayımların önemli bir kısmı 1831 yılı içerisinde tamamlanmışsa da merkeze uzak olan Erzurum, Kars ve Çıldır gibi eyaletlerdeki sayımların 1835/1836 civarında tamamlandığı görülmektedir. Bu gecikmenin sebepleri arasında coğrafi uzaklık, yerleşim yerlerinin dağınık olması gibi nedenler sayılabilir. Nüfus sayımları, görevlendirilen memurların yerleşim yerlerini bizzat dolaşmalarıyla deftere kaydedilmiştir. 1831 nüfus sayımında sadece erkek nüfusun sayılmış olması toplam nüfusu belirleme noktasında araştırmacıları zora sokan en büyük eksikliktir. 1831 sayımın bir diğer zaafiyeti ise bazı yerlerde gayrimüslim ve konar-göçer aşiretlerin tahrirlerinin tam olarak yapılamamış olmasıdır.

Çıldır Eyaletine bağlı bir sancak olarak idare edilen Oltunun İdarî sınırları bugünkü sınırlarından biraz daha geniş bir alanı kapsamaktaydı. XIX. yüzyılın ilk yarısı itibariyle Oltu Sancağına bağlı olan köylerin bazıları bugün Erzurum ilinin Olur, Narman ve Şenkaya ilçeleri ile Artvin ilinin Yusufeli ilçesine bağlıdırlar. Bu eserde; Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivinde NFS. d. Fonunda 2772 Numarada kayıtlı bulunan ve Hicri 1251/Miladi 1835-1836 yıllarına ait olan Çıldır Eyaletine bağlı Oltu Sancağının Müslüman erkek nüfusunun kayıtlı olduğu nüfus defterinin ışığında Oltu ve ona bağlı olan mahalle ve köylerin demografik özelliklerini, sosyal ve kültürel yapısına ait verileri bulabilirsiniz.