Türk Kütüphaneciliğinde Önemli Bir Adım: Devr-i Hamidi Katalogları

Erişim sağlanmadığında bilgi kaynakları yarar sunamaz. Bu nedenle kataloglama, insanların kişisel ve mesleki gelişimleri için ihtiyaç duydukları bilgi kaynaklarını bulmalarını ve bu kaynaklara erişmelerini sağlayan önemli bir su¨reç ve/veya çalışmadır. Ku¨tu¨phane kataloğu, bir ku¨tu¨phanede veya ku¨tu¨phanelerde bulunan bilgi kaynaklarının tu¨m bibliyografik ögelerinin kaydıdır. Ku¨tu¨phane kataloğunun amacı, ku¨tu¨phanenin dermesinde bulunan bilgi kaynaklarını bulmak ve bunlara erişimi sağlamaktır. Katalog, yazara, baslığa, konuya veya biçime göre bilgi kaynağını bulmak için kullanılır ve ku¨tu¨phane dermesinin kullanımını daha kolay ve erişilebilir hale getirir. Matbaacılığın gelişmesi ve özellikle sanayi devrinden sonra yayıncılık tekniklerinin ilerlemesi, yayın sayısında ve tu¨ru¨nde önemli artısın yaşanmasına neden olmuştur. Bu gelişmeler ku¨tu¨phane dermelerinin bu¨yu¨mesini sağlamıstır. Bu da dermenin denetim altına alınmasını ve erişimini zorunlu kılmış; erişimi sağlayacak çeşitli kataloglama ve sınıflama sistemlerinin ortaya çıkmasını beraberinde getirmiştir. Gu¨nu¨mu¨zde du¨nyadaki her tu¨rden tu¨m ku¨tu¨phaneler barındırdıkları dermenin denetimini ve erişimini bu sistemler aracılığıyla gerçekleştirmektedir. Kitap ve ku¨tu¨phaneye verdiği değer ile de bilinen Sultan II. Abdu¨lhamid, İstanbul’da bulunan vakıf ku¨tu¨phanelerinin sahip oldukları eserlerin kayıt altına alınması için, bu ku¨tu¨phanelerin fihristlerinin/kataloglarının hazırlanmasına ön ayak olmuştur. Bu fihristler/kataloglar O’nun döneminde hazırlandıkları için Devr-i Hamîdî fihristleri/katalogları olarak adlandırılmaktadır. Tu¨rk ku¨tu¨phanecilik tarihinde önemli bir çalışma olarak kabul edilebilecek bu fihristlerin hazırlanması ve basımı 12 (1882-1894) yıl su¨rmu¨ştu¨r. 86 dermeden oluşan 69 ku¨tu¨phanenin fihristi/kataloğu farklı zamanlarda 40 cilt halinde basılmıştır. Devr-i Hamîdî kataloglarında eserlerin başlığı (adı), sayısı, dili, cildi, satır ve sayfa sayısı, yazı tu¨ru¨ ile birlikte mu¨ellifin adı, ölu¨m tarihi, yazma mı basma mı oldukları ve mu¨lahazat (göru¨şler) gibi bibliyografik bilgiler yer almaktadır. Fihristlerin neredeyse tamamında yer alan bu niteleme alanları kendi içinde belli kurallara sahip olduğundan, eserler bu kurallar doğrultusunda defterlere kaydedilmişlerdir. Kitapta Osmanlı dönemi vakıf ku¨tu¨phaneleri ile birlikte özellikle Devr-i Hamîdî katalogları incelenmiştir.