Sistem Toplum ve Din Niklas Luhmann’ın Sosyolojik Teorisi - Betül Akgöl - Eski Yeni Yayınları

Sosyolojik teori, sosyoloji ve din sosyolojisi bilimi için önemli bir bilimsel gerekliliktir. Bu bağlamda, klasik ve çağdaş sosyolojide toplumu ve dini açıklamak amacıyla çeşitli teoriler geliştirildiği gözlemlenmektedir. Son dönemin en önemli sosyologları arasında yer alan Niklas Luhmann, genel sistem teorisiyle sosyolojinin

en kapsamlı ve sistematik teorilerinden birisini geliştirmiştir. Luhmann, farklı disiplinlerden yararlanarak geleneksel sosyoloji anlayışına karşı çıkan radikal bir su¨per teori inşa etmiş ve bu teori aracılığıyla toplumu ve toplumsala ait olguları açıklamayı hedeflemiştir. Du¨nya toplumunu bir sistem olarak ele alan Luhmann, bu toplum yapısına ait her tu¨rlu¨ sosyal olguyu analiz etme amacı gu¨tmu¨ştu¨r. Kavramsal soyutlamalar ve bilişsel çerçeveler geliştirerek evrensel ve her topluma uyarlanabilir bir teori u¨retmiştir. Luhmann’a göre modern toplum, son derece karmaşık bir yapıya sahiptir ve bu hiper karmaşık toplum ancak kapsamlı bir teoriyle açıklanabilir. Bu bağlamda modern toplum, toplumsal sistemin alt dallarını oluşturan işlevsel sistemlerden meydana gelir. Luhmann, eğitim, ekonomi, bilim, sanat, sağlık ve hukuk gibi her tu¨rlu¨ sosyal olguyu toplumsal sistemin işlevsel alt sistemleri bağlamında analiz etmiştir. Din, belirli bir işlev u¨zerine uzmanlaşarak ve bu doğrultuda otonom bir yapı kazanarak modern toplumda kendine yer edinmiştir. Luhmann, sistem teorisinin argu¨manları çerçevesinde din olgusunu da ele almış ve dini sistemik bir bakış açısıyla değerlendirmiştir. Ancak,

bilim çevrelerinde Luhmann’ın hak ettiği değeri tam anlamıyla görmediği söylenebilir. Genel sistem teorisinin önemi bazı u¨lkelerde fark edilmiş ve bu doğrultuda çeşitli çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Buna karşın mevcut çalışmaların genel anlamda tatmin edici bir du¨zeye ulaşmadığı ifade edilmektedir.

Benzer şekilde, u¨lkemizde genel sistem teorisi yeterince tanınmamakta ve bu durumun Tu¨rk sosyolojisi ile Tu¨rk din sosyolojisi için bir eksiklik olduğu du¨şu¨nu¨lmektedir. Bu çalışmanın, Tu¨rk sosyoloji ve din sosyolojisi literatu¨ru¨nde mevcut olan bu eksikliği gidermeye yönelik bir katkı sağlaması amaçlanmaktadır.