Kaptan-ı Deryalıktan Üç Kıta Valiliğine: Çengeloğlu Tahir Paşa - Aydın Özkan - Bilgeoğuz Yayınları

Bu çalışmada 19. yüzyılın ilk yarısında yaşamış, 2. Mahmud ve Abdülmecid Han dönemlerinin önemli komutan ve devlet adamlarından birisi olan Çengeloğlu Tahir Paşa’nın biyografisi ele alınmıştır. Osmanlı İmparatorluğu’nda Batıya açılma ve reform programına yönelik model arayışları, isyanlar ve merkeziyetçilik politikalarının ağırlık kazandığı bu dönemin en önemli simalarından Mehmed Tahir Paşa’nın biyografisi, aynı zamanda bir dönemin panoramasıdır. Dolayısıyla bu çalışmada Mehmed Tahir Paşa merkeze alınarak 2. Mahmud devrinin başlarından Abdülmecid Han devrinin ortalarına kadar uzanan dönemde, Osmanlı Devleti’nin dış politikası ve içeride yaşanan siyasi, askeri ve ictimai gelişmelerin perde arkası sunulmaya çalışılmaktadır.

3 Kasım 1839 tarihinde Gülhane Parkı’nda okunan ve Gülhane Hatt-ı Hümayun’u olarak da adlandırılan fermanla başlayan Tanzimat Dönemi’nin ilan edilmesinin ardından, Çengeloğlu Tahir Paşa, Aydın, Bosna ve Trablusgarp vilayetlerinde görevler ifa etmiştir. Mehmed Tahir Paşa, bu bölgelerdeki valilik görevinde bulunduğu esnada Tanzimat Fermanı’nın gerektirdiklerinin uygulanması hususunda birçok sorunla karşılaşmış; bunları uhuletle ve sühuletle halletmeye muvaffak olmuştur.

Osmanlı Devleti’nde sefirlik yapmış olan Sir James Porter’in günlük hatıraları ve mektupları bir araya getirilmek suretiyle oluşturulan bir eserinde; “18. yüzyıl sonlarından 19. yüzyıl ortalarına kadar Türk Bahriyesi’nin başına Cezayirli Gazi Hasan Paşa, Küçük Hüseyin Paşa ve Çengeloğlu Tahir Paşa gibi üç mümtaz şahsiyet geçmiştir. Eğer büyük ihmallerden, mağlubiyetlerden ve buhranlı zamanlardan sonra Osmanlı Bahriyesi bu amirallerin kumandasına verilmemiş olsaydı, Devlet-i Aliyye için mevcut durum pek tehlikeli neticelere doğru gidilebilirdi. Mükemmel bir denizci, samimi bir vatansever ve reform hareketlerine de ülkenin menfaatlerini göz önünde bulundurarak elinden geldiğince uymaya çalışan Tahir Paşa, yeteneği ve enerjisiyle göreve getirilmesinden kısa bir süre sonra imparatorluğun tüm kaynaklarını kullanarak yalnızca Navarin’den arda kalan donanmayı tamir etmeyi değil, aynı zamanda Osmanlı’yı dünyanın en güçlü ikinci deniz kuvveti haline getirmeyi de başarmıştır” demektedir. Dolayısıyla bu çalışma ile Osmanlı döneminde Aydın, Edirne, Bosna ve Trablusgarp valiliklerinde gelişen olaylarda etkin bir rol üstlenen Mehmed Tahir Paşa’nın döneminin ele alınmasının ve incelenmesinin, tarihimizdeki sırlı perdeleri aralayacağı ve ciddi boşlukları dolduracağı da düşünülmektedir.